Dom Matki Bożej w Efezie

Dom, w którym Matka Najświętsza spędziła ostatnie lata ziemskiego życia, położony jest nie w samym Efezie, ale w niedalekiej odległości od miasta. Pierwsze świadectwa historyczne dotyczące pobytu Maryi w Efezie pojawiły się w IV wieku w zapiskach Epifaniusza z Salaminy.

Przypuszcza się, że z uwagi właśnie na to szczególne dla chrześcijan miejsce, w 431 roku w Efezie odbył się sobór powszechny, który rozstrzygnął między innymi kwestię boskiego macierzyństwa Maryi.

Wchodząc do domu naszym oczom ukazuje się najpierw niewielka kaplica, w której sprawowane są msze święte z udziałem niewielkiej ilości wiernych. Następnie przechodzimy na prawo do małego pomieszczenia, które było niegdyś pokojem Maryi. To najprawdopodobniej sypialnia Matki Zbawiciela. Na oryginalnie zachowanej posadzce stało łóżko, na którym Maryja zakończyła ziemskie życie i skąd została wzięta do Nieba. Jedną ze ścian pokoju ozdabiają ślady starego bizantyjskiego malowidła.

Odnalezienie domu Matki Najświętszej zawdzięczamy pismom bł. Katarzyny Emmerich z przełomu XVIII i XIX wieku. Niemiecka mistyczka w swoich wizjach ujrzała dom Maryi w Efezie, który z detalami opisany został przez nią w dziele zatytułowanym Życie Najświętszej Maryi Panny. Obok szczegółowego opisu wnętrza ostatniego ziemskiego mieszkania Matki Bożej, bł. Katarzyna Emmerich podała również dokładne umiejscowienie domu w pobliżu Efezu.

Według Anny Katarzyny Emmerich, Maryja mieszkała w Efezie 9 ostatnich lat swojego ziemskiego życia. W tym czasie była raz w Jerozolimie. Swoją ziemską wędrówką zakończyła mając 64 lata, po czym została wzięta z duszą i ciałem do Nieba.

Maryja nie mieszkała w samym Efezie, lecz w okolicy, gdzie osiedliło się wiele znanych Jej już kobiet. Miejsce zamieszkania Maryi znajdowało się [...] mniej więcej trzy i pół mili od Efezu na górze po lewej stronie. Góra ta opada w kierunku Efezu, który jest widoczny blisko u jej podnóża, gdy idzie się z południowego wschodu, jednak gdy podejdzie się dalej, widać, jak rozciąga się dookoła niej. [...] (Anna Katarzyna Emmerich, "Życie Najświętszej Maryi Panny")

Kiedy Jan sprowadził tu Najświętszą Pannę, dla której dom kazał wcześniej zbudować, mieszkały już w tej okolicy liczne rodziny chrześcijańskie i święte kobiety. Niektórzy zamieszkiwali ziemianki i jaskinie skalne, które przy użyciu lekkiego drewna zostały przystosowane na mieszkania, niektórzy lekkie namioty. Sprowadzili się oni tutaj jeszcze przed prześladowaniami. Ponieważ jako schronienie wykorzystywali jaskinie i inne miejsca, jakie podarowała im natura, ich mieszkania przypominały więc pustelnie, najczęściej oddalone od siebie o kwadrans drogi, a cała osada w tej okolicy przypominała rozsiane gospodarstwa. Dom Maryi zrobiony był z kamienia. W niewielkiej odległości za nim skalista góra wznosiła się ku szczytowi, z którego ponad pagórkami i drzewami można zobaczyć Efez i morze z wyspami. Miejsce to leży bliżej morza niż Efezu, który jest oddalony od niego o kilka godzin. Kraina ta jest opuszczona i nie odwiedzana. (Anna Katarzyna Emmerich, "Życie Najświętszej Maryi Panny")

To właśnie tymi dwoma fragmentami zasugerowały się w 1890 roku posługujące w szpitalu w Izmirze siostry zakonne ze Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo. Nowinę przekazały szybko ojcom lazarystom, sprawującym duchową opiekę nad izmirskim klasztorem. Początkowo sceptyczni do objawień francuscy zakonnicy, odważyli się jednak zorganizować wyprawę w poszukiwaniu domu Maryi.

Wyprawa odbyła się na przełomie lipca i sierpnia 1891 roku. Ojcowie lazaryści nie chcieli początkowo dać wiary szczegółowemu opisowi bł. Katarzyny Emmerich, zwłaszcza że sama mistyczka jak i jej pisma nie były jeszcze tak popularne w Kościele Katolickim jak dzisiaj. Szybko jednak przekonali się o prawdziwości przekazu mistyczki.

Na zboczu góry, którą opisała bł. Katarzyna, odnaleźli najpierw małą wioskę. Utrudzeni podróżą zwrócili się do mieszkańców z prośbą o wodę. Polecono im wówczas udać się do źródła w miejscu nazwanym Panaya kapuli, „Prześwięta Brama”. Zakonnicy od razu zorientowali się, że chodzi tu o określenie, którym Kościół Wschodni nazywa Matkę Bożą.

Zakonnicy powoli przekonywali się, że ich wyprawa nabiera doniosłego znaczenia dla historii dziejów chrześcijaństwa. Po przybyciu na miejsce obok źródła dostrzegli ruiny kaplicy. Umiejscowione były dokładnie tam, gdzie wskazała je mistyczka, a więc kilkadziesiąt metrów poniżej szczytu góry, z której widać było Efez, morze Egejskie i wyspę Samos. Ich zdumienie przerodziło się szybko w wielką radość i poczucie spełnienia wielkiej misji.

W następnych miesiącach zakonnicy przedsięwzięli jeszcze kilka innych wypraw w to miejsce, aby utwierdzić się co do autentyczności tego miejsca.

Ostatecznie w grudniu 1882 roku odkrycie zaaprobowane zostało przez arcybiskupa Smyrny. Na skutek pozytywnej opinii władz kościelnych rozpoczęły się badania archeologiczne miejsca ostatniego pobytu Maryi na ziemi. Ustalono, że ruiny kaplicy pochodzą z XII wieku, w więc z czasów Bizancjum. Jednak fundamenty, na których kaplica została zbudowana są o wiele starsze i sięgają IV wieku. Głębsza eksploracja terenu dokonała wreszcie przełomowego odkrycia. Odnaleziono wówczas ślady budowli z I wieku po Chrystusie.

Sprawozdania z postępujących prac archeologicznych stopniowo spływały do Rzymu. Kolejni papieże, wśród nich papież Leon XIII, uznali miejsce za autentyczne i udzielili licznych odpustów za jego nawiedzenie. W XX wieku dom Matki Bożej w Efezie nawiedzili z pielgrzymką św. Paweł VI, św. Jan XXIII i Benedykt XVI. Spośród znanych polityków ostatni ziemski przybytek Maryi odwiedził przy okazji wizyty na Bliskim Wschodzie prezydent Stanów Zjednoczonych George W. Bush.